Του Θοδωρή Τσάμη
Μπροστά και πίσω τ’ Αγιοδημητριού στα χωριά μας, εδώ στο Μαντινειακό οροπέδιο, γίνεται η συγκομιδή των μήλων. Θυμάμαι στη γιορτή για την 28η Οκτωβρίου, με το που τελείωνε η δοξολογία σιγά σιγά όλοι έφευγαν και μέναμε εμείς τα μαθητούδια, κοιτάζοντας τον παπά, τον πρόεδρο και τον κύκλο των ηλικιωμένων, να απαγγέλλουμε με περίσσια υπερηφάνεια τα κατορθώματα του έπους του ’40. Και εννοείται ότι με το που τελειώναμε κι εμείς τις πατριωτικές μας υποχρεώσεις κατηφορίζαμε προς τον κάμπο να κουβαλήσουμε κανένα γκουβά με μήλα, να στρώσουμε καμιά κλούβα…· το Δάρα, άδειαζε. Όλοι στον κάμπο για το μάζεμα των μήλων.
Το μήλο μας, το ντελίσιο, της Τριπόλεως…, επισήμως έχει ονοματεπώνυμο και μάλιστα πολύ αρχοντικό, σαν Ανδαλουσιανός ευγενής,”Μήλο Τριπόλεως Ντελίσιους Πιλαφ”. Πάμε να δούμε όμως πως πήρε αυτό το όνομα.
Η μηλιά βρισκόταν πάντα στην Αρκαδία, την αναφέρει άλλωστε και ο Παυσανίας· τα Μήλα Τριπόλεως όμως έχουν τη δική τους ζωντανή ιστορία. Πολύ συγκεκριμένη και χειροπιαστή. Το ότι υπάρχει αυτό το μήλο οφείλεται σε έναν και μόνο άνθρωπο, τον Ηλία Πιλαφά του Ανδρέα. Η ζωή του Ηλία Πιλαφά είναι η γέννηση αυτού του μήλου, αλλά και το αντίστροφο.
Ο Πιλαφάς γεννήθηκε το 1890 στη Κερασιά. Σε ηλικία 10 χρονών σπρωγμένος από την φτώχεια έφυγε από το χωριό μαζί με συγγενείς του, σε αναζήτηση καλύτερης τύχης. Στις 22 Φεβρουαρίου 1900 επιβιβάστηκε στο τετρακάταρτο ποντοπόρο πλοίο MAASDAM, από το λιμάνι της Βουλώνης και στις 6 Μαρτίου φτάνει στη Νέα Υόρκη. Ακολουθεί τη σκληρή ζωή του μετανάστη. Εργάστηκε στο Σικάγο σε διάφορες δουλειές και στο Μόρρις του Ιλλινόις είχε το δικό του παντοπωλείο, ενώ όταν του έμενε χρόνος εργαζόταν ως ηλεκτροτεχνίτης. Είχε βάλει σκοπό να κάνει προκοπή.
Το έτος 1920 βρισκόταν ακόμα στην Αμερική, όταν πήρε ένα γράμμα από το χωριό, πως η μητέρα του ήταν άρρωστη. Αποφάσισε να γυρίσει στην Ελλάδα το συντομότερο, να προλάβει τη μάνα του ζωντανή, αλλά και με την σκέψη να μην ξαναγυρίσει. Είκοσι χρόνια στην ξενιτιά ήταν αρκετά. Πριν μπει στο πλοίο, στη Νέα Υόρκη, ο Πιλαφάς από ένα οπωροπωλείο του λιμανιού αγόρασε μήλα, για να τρώει στο ταξίδι που θα διαρκούσε γύρω στις 25 μέρες. Του έκαναν εντύπωση αυτά τα εύγευστα μήλα. Και εκεί στις ατέλειωτες ώρες του ταξιδιού, του ήρθε η ιδέα να μεταφέρει τους σπόρους στη γενέτειρά του, να παράγει τα δικά του μήλα αν και δεν ήταν ούτε γεωπόνος, ούτε γεωργός, ήταν μόνο εργατικός και προοδευτικός.
Στο τέλος Φεβρουαρίου του 1920 έσπειρε τους σπόρους της μηλιάς, που έφερε μαζί του απ’ την Αμερική, στον κήπο, που βρίσκεται δίπλα στο πατρικό σπίτι στη Βλαχοκερασιά. Απ’ όλους αυτούς τους σπόρους φύτρωσαν μονάχα 17 δεντράκια, και από τα 17 αυτά δεντράκια, λίγο αργότερα τον Ιούνιο, έπειτα από μια έντονη χαλαζοθύελλα, σώθηκε μόνον ένα άτομο.
Ο Πιλαφάς δεν το εγκατέλειψε. Το φρόντιζε συνέχεια και επίμονα, και το 1928 έκανε τους πρώτους του καρπούς. Αυτή ήταν η μητέρα-μηλιά που είτε από τη δική της ιδιοσυγκρασία ή από τη συνεχή φροντίδα του καλλιεργητή της, έζησε για να μας δώσει τον εξαιρετικό της καρπό. Μήλα νόστιμα, μυρωδάτα και ζουμερά, εντελώς διαφορετικά από τα μήλα που έδωσαν τους σπόρους. Μήλα που δημιουργήθηκαν από την ιδιαιτερότητα του Αρκαδικού ορεινού μικροκλίματος και την αυθεντική σκληρότητα των γηγενών δέντρων μηλιάς που προϋπήρχαν.
Το μήλο αυτό είναι πολύ ανώτερο του πατρικού γένους, τόσο σε ωραία όψη και εμφάνιση, όσο και σε γεύση και άρωμα και προ παντός είναι διατηρήσιμο για μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς να αλλοιώνονται τα χαρακτηριστικά του. Είναι μια νέα ποικιλία της οικογένειας “Ντελίσιους”, μοναδική στον κόσμο και η πρώτη ποικιλία μήλων που δημιουργήθηκε στην Ελλάδα και ίσως η μοναδική.
Ο Πιλαφάς δεν θέλησε να κρατήσει για τον εαυτό του αυτό το δημιούργημα, ούτε και να το εκμεταλλευτεί. Τη σκέψη του βασάνιζε η φτώχεια του Έλληνα αγρότη και το μικρό γεωργικό εισόδημα. Ανέλαβε, λοιπόν, ο ίδιος, με δικά του έξοδα, τη διάδοση της νέας ποικιλίας μήλων.
Στη θέση Ντριμιρίτσα της Kερασιάς, δημιουργεί την πρώτη δεντροκαλλιέργεια μηλιάς, όχι για να εκμεταλλευτεί την παραγωγή, αφού σχεδόν όλη τη σοδειά τη μοιράζει ή τη στέλνει ως δείγμα σε όσους ενδιαφέρονται, αλλά περισσότερο για παραγωγή εμβολίων. Χιλιάδες εμβόλια στάλθηκαν σε Ιδρύματα, σε Σχολεία, σε φυτώρια, Δημόσια και ιδιωτικά, σε ιδιώτες και δενδροκαλλιεργητές. Πάνω από πεντακόσιες αποστολές, χωρίς ο ίδιος να δεχθεί ούτε μία δραχμή, ούτε καν τα έξοδα των αποστολών…! Υπολογίζεται ότι ο Πιλαφάς, για αποστολές εμβολίων και μήλων και για αφιλοκερδείς φιλοξενίες επισκεπτών, δαπάνησε ποσόν άνω των 300.000 δραχμών.
Εκατοντάδες είναι οι ευχαριστήριες επιστολές από τους γεωπόνους, δασκάλους, ιδιώτες και καλλιεργητές. «Δεχθήτε κ. Πιλαφά τα συγχαρητήριά μου», γράφει ο Βασιλιάς Γεώργιος Β’ σε μια του επιστολή προς τον Πιλαφά, «δια τους κόπους που κατεβάλατε δια την δημιουργίαν της νέας ποικιλίας των μήλων». O δε γεωπόνος και Υπουργός Παναγιώτης Δεκάζος, μαζί με τα συγχαρητήριά του γράφει στον Πιλαφά: «Oμολογώ ότι μέχρι τούδε δεν έφαγα τέτοια μήλα, ούτε στην Ελλάδα, ούτε στην Ευρώπη, που έχω ταξιδέψει. Είναι τέλεια από πάσης απόψεως. Μπράβο σας κ. Πιλαφά».
Ο αγώνας του για προώθηση των μήλων του άρχισε να αποδίδει. Τα έτη 1934 – 1937 και 1939 βραβεύεται στη Διεθνή έκθεση Θεσσαλονίκης με χρυσό βραβείο και χρηματικό έπαθλο. Το 1945 βράβευση από την Ακαδημία Αθηνών «Ανθ’ ων υπέρ των μηλεών είργασται» Το έτος 1954, Χάλκινο Μετάλλιο γεωργικής αξίας του Βασιλέως Γεωργίου του Β’ μετά σχετικού Διπλώματος, που απονεμήθηκε με βασιλικό Διάταγμα μετά από γνωμάτευση του Ινστιτούτου Γεωπονικών Επιστημών και παραδόθηκε σε επίσημη τελετή ιδιοχείρως από τον Βασιλιά Παύλο.
Ο Πιλαφάς ζήτησε να αναγνωριστεί και επίσημα η νέα ποικιλία από το Υπουργείο, αλλά παρά τα, με κάθε επισημότητα, μπράβο που ελάμβανε, χαρτί επίσημο για την αναγνώριση της ποικιλίας δεν έβγαινε. Τι συνέβαινε; Καραδοκούσε κάποιος να πεθάνει ο Πιλαφάς για να εισπράξει αυτός τη δόξα της δημιουργίας; Ήταν άραγε αυτό;;; ή καμμιά άλλη μικρόψυχη διάθεση από κανένα ειδικό επιστήμονα που δεν μπορούσε να χωνέψει πώς ένας απλοϊκός άνθρωπος του λαού κατάφερε τέτοιο επίτευγμα;
Το 1960, είχε σχεδιασθεί στο Υπουργείο Γεωργίας, μια έκφραση πλήρους ευαρέσκειας στον Πιλαφά, με αιτιολογικό ότι δημιούργησε από σπόρους ειδική ποικιλία μηλιάς, την αποκληθείσα “μηλέαν Ντελίσιους-Πιλαφά”. Την τελευταία όμως στιγμή διαγράφεται η λέξη ποικιλία και αντί αυτής μπαίνει η λέξη παραλλαγή, που διαφέρει η μία λέξη από την άλλη, όσο το γνήσιο παιδί από το νόθο! Μόλις παίρνει το έγγραφο αυτό ο Πιλαφάς, γίνεται έξω φρενών. Έχει πλέον την πείρα αλλά και τη γνώση, είχε δημιουργήσει και τη δική του βιβλιοθήκη και γνωρίζει πολύ καλά τη διαφορά μεταξύ της ποικιλίας και της παραλλαγής.
Ως Αρκάς και απόγονος του Γέρου του Μοριά, αποφασίζει να συνεχίσει τον αγώνα. Γνωρίζει πολύ καλά ότι δεν υπάρχει δίκαιο στον κόσμο, το οποίο να μην αποκτήθηκε κατόπιν αγώνων. Υποστηρικτές του σε αυτό τον αγώνα, όλοι σχεδόν οι ειδικοί γεωπόνοι της εποχής Ανάσης, Καπλάνης, Σωτηρίου, Κουτάς, Γάββαρης και άλλοι. Αντίπαλός του η κρατική γραφειοκρατία η υποκινούμενη από την κερδοσκοπική διάθεση ορισμένων υπαλλήλων του Υπουργείου.
Ο Πιλαφάς στέλνει δεκάδες δείγματα και επιστολές σε Ινστιτούτα και Πανεπιστήμια της Αμερικής. «Συνιστώμεν γράφει ο Έλληνας Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Σικάγου κ. Ηλίας Δ. Δεκάζος, όπως το μήλο αυτό θα πρέπει να αναγνωρισθή ως ποικιλία Ντελίσιους – Πιλαφά και να ανεγερθή μνημείο υπό ευγενών πολιτών εις την τοποθεσίαν όπου το νέο μήλο εγεννήθη”.
O Διευθυντής της Δενδροκομικής Ερεύνας του Υπουργείου Γεωργίας των Ηνωμένων Πολιτειών, σχετικά δημοσιεύει τα εξής: «Όταν ανακαλυφθή εκ σπόρου το νέο δένδρο, βελτιωθή με εμβολιασμούς και ονομασθή, γίνεται μία νέα ποικιλία. Εις μίαν οπωροπαραγωγό περιοχή, τοιαύτη ανακάλυψη δεν διαφέρει από την ανακάλυψη νέας πετρελαιοπηγής ή νέου μεταλλείου χρυσού».
Εν τω μεταξύ το νέο κεντράδι έχει εξαπλωθεί σε όλο σχεδόν το Αρκαδικό οροπέδιο. Οι παραδοσιακές φτωχές ετήσιες καλλιέργειες αντικαθίστανται από μηλεώνες. Στους κάμπους της Τεγέας και του Κορυθίου, στο Δάρα και στα χωριά της Δαβιάς, η καλλιέργεια της μηλιάς αναβαθμίζει το βιωτικό επίπεδο των αγροτών της περιοχής.
Η φύση αλλάζει, οι ξεροί κάμποι πρασινίζουν από τα εύρωστα δέντρα. Αλλάζουν συνήθειες σε ολόκληρα χωριά. Δημιουργούνται πρότυπα αγροκήπια στα οποία εκπαιδεύονται οι νέοι δεντροκαλλιεργητές στο κλάδεμα και στις άλλες φροντίδες που απαιτεί η νέα καλλιέργεια.
Η γενέτειρα του το έτος 1959 ανακηρύσσει τον Πιλαφά, Μέγα Ευεργέτη της Κοινότητας Κερασιάς Αρκαδίας. Το 1960 ανακηρύσσεται Μέγας Ευεργέτης της Δενδροκομίας από τον Νομάρχη Αρκαδίας.
Τα χρόνια περνούν, ο Πιλαφάς είναι πια 72 χρονών. Από τα χρόνια αυτά της ζωής του τα 42 είναι χρόνια συνεχών αγώνων, μόχθων και δαπανών για να πετύχει το σκοπό της ζωής του. Το έτος 1962 υπήρξε το έτος δικαιώσεως του.
Το Υπουργείο της Γεωργίας με την αριθ. 225700/13362 από 31-10-1962 αποφάσεώς του, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα της Κυβερνήσεως, αναγνώρισε τη μηλιά του Πιλαφά ως νέα, αυτοτελή και διακεκριμένη ποικιλία και της έδωσε τον επίσημο χαρακτηρισμό «Ποικιλία μηλέας Τριπόλεως – Ντελίσιους – Πιλαφά» και το έτος 1963 του χορηγείται Δίπλωμα Ευρεσιτεχνίας από το Υπουργείο Εμπορίου.
Ο Ηλίας Πιλαφάς πέθανε το 1975· ένα χρόνο πρίν είχε πεθάνει η γυναίκα του Βασιλική, το γένος Πετράκη, και πολλά χρόνια πριν είχε χάσει ένα κοριτσάκι· έτσι δεν άφησε απογόνους· όμως ολόκληρη η Ελλάδα μπορούσε πλέον να γευτεί το μοναδικό μήλο που γεννήθηκε στον μικρό του κήπο…
Η καλλιέργεια της μηλιάς delicious Πιλαφά έδωσε νέα πνοή στα χωριά της Αρκαδίας που ασχολήθηκαν με την παραγωγή μήλων. Θα μπορούσε να αποτελέσει αντικείμενο ειδικής μελέτης πώς ένα προϊόν που δεν προβλήθηκε με κρατική και επιστημονική υποστήριξη, αλλά στην ουσία εξαπλώθηκε από το μεράκι του Ηλία Πιλαφά, εδραιώθηκε και κατάφερε να αναμορφώσει την εικόνα της δυσχείμμερης Αρκαδίας.
Η εικόνα που έδιναν οι περιοχές που καλλιεργείται το μήλο Πιλαφά, την εποχή της συγκομιδής, τη 10 ετία του ’80, ήταν μοναδική. Δεκάδες συνεργία σκορπισμένα μέσα στα περιβόλια. Άλλοι μάζευαν τα μήλα με καλάθια, και γκουβάδες, άλλοι τα κουβαλούσαν με τα ζεμπίλια, οι γυναίκες στη διαλογή και στο ντύσιμο της κλούβας, οι πιο γεροδεμένοι στο δέσιμο και στο ντάνιασμα… Φωνές, γέλια, πειράγματα, κλούβες, χασαπόχαρτα, φρουφρού, σπάγκοι, φορτηγά, καρότσες, παζάρια για την τιμή, κρασί, ρέγγα και βραστά αυγά στο τραπέζι που στηνόταν πάνω στο απλάδι, στο χώμα του περιβολιού. Για μένα αυτές είναι οι πρώτες αναμνήσεις της ζωής μου.
Το 1994 τα Μήλα Ντελίσιους Πιλαφά Τριπόλεως αναγνωρίζονται ως προϊόντα Προστατευόμενης Ονομασίας Προελεύσεως και καταχωρούνται στον Εθνικό κατάλογο. Και το 1997 έρχεται η αντίστοιχη αναγνώριση από την Ευρώπη. Τα μήλα Πιλαφά πλέον είναι και με τη βούλα Αρκαδικά προϊόντα και μάλιστα εξαιρετικής ποιότητας.
Λοιπόν οι παραγωγοί μας πρέπει να καταλάβουν ότι κρατούν στα χέρια τους έναν μικρό θησαυρό, με ιδιαίτερη ιστορία, που κανένας άλλος δεν μπορεί να παράγει. Στα χέρια τους κρατούν και την τύχη αυτού του μήλου, του οποίου τα προτερήματα πρέπει να διαδώσουμε για να μας θρέψει και αυτό με τη σειρά του, όπως έκανε τόσα χρόνια.
(805)