Η Μεγάλη Εβδομάδα

Tο Σάββατο του Λάζαρου
Το Σάββατο του Λάζαρου είναι αυτό πριν την Κυριακή των Βαΐων. Είναι αφιερωμένο στη νεκρανάσταση του Λάζαρου, το θαύμα που έκανε ο Ιησούς λίγο πριν αναστηθεί ο ίδιος εκ νεκρών. Ο λαός μας, βαθιά συγκινημένος από την ημέρα αυτή, έχει συνθέσει κάλαντα και άλλα στιχουργήματα. Σε πολλά μέρη ακολουθούσε η περιφορά του ομοιώματος του, “τα Λαζαρούδια ή Λαζαρόνια ή Λαζαράκια”. Αυτά ήταν μικρά ομοιώματα Λαζάρου πλασμένα με ζυμάρι και τα έβαζαν οι νοικοκυρές στα σπίτια τους.

Κυριακή των Βαΐων
Την Κυριακή των Βαΐων, γιορτάζουμε τη θριαμβευτική είσοδο του Χριστού στα Ιεροσόλυμα, «μετά Βαΐων και κλάδων». Την ταπεινότητα του Χριστού συμβολίζει η είσοδός του πάνω σε ένα γαϊδουράκι, ενώ τα παιδιά και οι απλοί άνθρωποι που ζητωκραυγάζουν αντικαθιστούν τους άρχοντες που θα προϋπαντούσαν έναν εγκόσμιο βασιλιά. Έθιμο της ημέρας είναι ο στολισμός των εκκλησιών με βάγια, ενώ μετά τη λειτουργία ο παπάς ευλογεί και δίνει στους πιστούς, σταυρούς από βάγια. Την Κυριακή των Βαΐων είναι έθιμο, αν και είναι ακόμη Σαρακοστή, να τρώμε ψάρι.

 Μεγάλη Δευτέρα
Τη Μεγάλη Δευτέρα η εκκλησία θυμάται τον Ιωσήφ που τα αδέλφια του τον πουλάνε δούλο και βρίσκεται στην Αίγυπτο, ερμηνεύει τα όνειρα του Φαραώ και γίνεται ηγετική μορφή στην Αίγυπτο. Το ήθος του Ιωσήφ παραλληλίζεται με αυτό του Ιησού. Και κάτι άλλο όμως μας υπενθυμίζουν οι ύμνοι της Μεγάλης Δευτέρας: το πόσο επικίνδυνη μπορεί να γίνει η ομορφιά, αν δεν ταυτίζεται με την αγάπη. Μαθαίνουμε λοιπόν, πως ο Ιησούς, βαδίζοντας με τους μαθητές Του στην Ιερουσαλήμ, πείνασε και είδε ένα δέντρο, μια συκιά ιδιαίτερα όμορφη και πλούσια σε φύλλωμα, χωρίς όμως καρπούς. Η ομορφιά της δεν ωφελεί και γι’ αυτό ο Ιησούς την ξεραίνει. Επίσης, την ημέρα αυτή ακούμε στην εκκλησία το «ουαί και αλοίμονο Φαρισαίοι υποκριταί» και το «ο Νυμφίος έρχεται εν τω μέσω της νυκτός». Τη Μεγάλη Δευτέρα ακούμε και την παραβολή των δέκα παρθένων. Η εκκλησία την ημέρα αυτή μας υπενθυμίζει την παραβολή των ταλάντων που είπε ο Ιησούς και που σκοπό έχει να μας δείξει ότι ο κάθε ένας από εμάς πρέπει να συνειδητοποιήσει πως ότι ξεχωριστό έχει, του δόθηκε από τον Θεό για να το καλλιεργήσει προς όφελος δικό του, αλλά κυρίως, προς όφελος των άλλων. Από την ημέρα αυτή ξεκινά η αυστηρή νηστεία.

Μεγάλη Τρίτη
Το τροπάριο της Κασσιανής δεσπόζει στην ακολουθία της Μ. Τρίτης. «Κύριε, η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή… μυροφόρου αναλαβούσα τάξιν, οδυρομένη μύρα σοι προ του ενταφιασμού κομίζει». Μια γυναίκα αμαρτωλή, αναλαμβάνει το ρόλο της Μυροφόρου, και φέρνει στον Χριστό μύρα. Με μια συγκλονιστική χειρονομία αγάπης, αλείφει με μύρο τα πόδια του Κυρίου, και τα σκουπίζει με τα δάκρυα και τα μαλλιά της, δείχνοντας μ’ αυτό τον τρόπο την μετάνοιά της, την οποία ο Κύριος κάνει αποδεκτή. Σε όλη την Ελλάδα, την ημέρα αυτή, οι νοικοκυρές συνηθίζουν να φτιάχνουν τα πασχαλιάτικα κουλουράκια τους.

 Μεγάλη Τετάρτη
Τη Μεγάλη Τετάρτη το πρωί γίνεται η Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία, και το απόγευμα ή βράδυ γίνεται το Μυστήριο του Αγίου Ευχελαίου. Στο Ευχέλαιο ο παπάς διαβάζει εφτά Ευαγγέλια, κι εφτά ευχές για να ευλογήσει λάδι που το χρησιμοποιούμε για τη θεραπεία ψυχικών και σωματικών ασθενειών. Μετά την ακολουθία του Ευχελαίου ο ιερέας σταυρώνει τους πιστούς με λάδι στο μέτωπο, τα μάγουλα, το πρόσωπο και τα χέρια, γιατί θεωρείται ότι έχει ιαματικές ιδιότητες. Σε μερικούς τόπους, το ευχέλαιο γινόταν και στο σπίτι. Η Μεγάλη Τετάρτη είναι η ημέρα προδοσίας του Ιούδα.

Μεγάλη Πέμπτη
Η Μεγάλη Πέμπτη, είναι η μέρα που στην εκκλησία γίνεται η μακρά ακολουθία των Παθών, διαβάζονται τα δώδεκα Ευαγγέλια και γίνεται η τελετή της Σταύρωσης του Χριστού. Οι πιστοί συγκινούνται ακούγοντας το «σήμερον κρεμάται επί ξύλου» μέσα στη σκοτεινή εκκλησία. Ο Εσταυρωμένος από το ιερό μεταφέρεται στο μέσο του ναού, για να σταθεί εκεί μέχρι τη Αποκαθήλωση. Όλες οι οικογένειες φέρνουν στεφάνια και λουλούδια για τον Εσταυρωμένο, τα οποία θα χρησιμοποιηθούν και για τον στολισμό του Επιταφίου. Μετά τα Δώδεκα Ευαγγέλια, οι κοπέλες αρχίζουν να στολίζουν τον Επιτάφιο, έτσι ώστε τη Μεγάλη Παρασκευή το πρωί είναι έτοιμος για να δεχθεί το «σώμα του Χριστού» κατά την Αποκαθήλωση. Ο ψάλτης μπροστά στον Εσταυρωμένο ψάλλει τον ύμνο «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου…», ενώ αμέσως μετά ψάλλεται από τη χορωδία ή τους ψάλτες ο Ψαλμός «Ινα τι εφρύαξαν έθνη…». Τη Μ. Πέμπτη οι νοικοκυρές βάφουν τα αβγά με κόκκινη μπογιά, ενώ τα παλαιότερα χρόνια η βαφή των αβγών γίνονταν με μπογιά που παράγονταν από διάφορα χόρτα ή μπαχαρικά. Για το κόκκινο χρώμα των αβγών, η λαϊκή παράδοση έχει να παρουσιάσει ενδιαφέροντες μύθους. Σύμφωνα με την παράδοση, όταν διαδόθηκε ότι ο Χριστός αναστήθηκε, πολλοί δεν το πίστεψαν, μια γυναίκα που κρατούσε αβγά σε ένα καλάθι, αμφισβήτησε ότι θα μπορούσε να συμβεί κάτι τέτοιο λέγοντας ότι αυτό είναι τόσο αδύνατο να γίνει όσο και να βαφτούν τα αυγά που κρατούσε κόκκινα. Τότε, ως εκ θαύματος, τα αβγά της νοικοκυράς άλλαξαν χρώμα. Για άλλους το κόκκινο χρώμα είναι έκφραση χαράς για το ευτυχισμένο γεγονός της Ανάστασης του Κυρίου. Στην Πάτμο αναβιώνει ένα άλλο εντυπωσιακό έθιμο: η τελετή του Νιπτήρα, μια αναπαράσταση του Νιπτήρα που τέλεσε ο Ιησούς στους μαθητές του μετά το Μυστικό Δείπνο. Γίνεται κάθε μεγάλη Πέμπτη μεσημέρι, στην πλατεία Ξάνθου, μπροστά στο Δημαρχείο όπου έχει στηθεί από νωρίς το σκηνικό. Τους ρόλους των 12 Αποστόλων υποδύονται μοναχοί ή κληρικοί και το ρόλο του Χριστού ο ηγούμενος της Μονής Θεολόγου, ενώ το ρόλο του Ευαγγελιστή ένας κληρικός. Η αναπαράσταση γίνεται μέσα σε αυστηρά μοναστηριακό κλίμα με τον Απόστολο Πέτρο και τον Ιούδα ως «πρωταγωνιστές» μέχρι την ώρα που ο ηγούμενος θα ραντίσει συμβολικά τα πόδια των μοναχών με νερό. Η πομπή ξεκινάει και επιστρέφει στο Μοναστήρι.

 Μεγάλη Παρασκευή
Η Μεγάλη Παρασκευή είναι η μέρα της κορύφωσης του Θείου Δράματος, αφού είναι η ημέρα της Ταφής του Χριστού και οι πιστοί μαζεύονται στις εκκλησίες από το πρωί για την ακολουθία των Μεγάλων Ωρών και την Ακολουθία της Αποκαθήλωσης όπου ο παπάς βγάζει το σώμα του Χριστού από τον Σταυρό και τον τοποθετεί μέσα στον Επιτάφιο. Μετά την Αποκαθήλωση όλοι προσκυνούν τον Επιτάφιο, και τα παιδιά περνάνε κάτω από τον Επιτάφιο τρεις φορές. Στη χώρα μας συνηθίζεται οι πιστοί να πηγαίνουν από εκκλησία σε εκκλησία για να προσκυνήσουν τους διάφορους Επιτάφιους. Επίσης, αυτή την ημέρα συνηθίζεται να πηγαίνουν στα νεκροταφεία όσοι έχουν χάσει δικούς τους. Το βράδυ στις εκκλησίες ακούγεται το «Ω γλυκύ μου έαρ» και το πένθος κορυφώνεται. Οι πιστοί κρατούν αναμμένα κεριά και ακολουθούν τον στολισμένο Επιτάφιο. Όταν η πομπή του Επιταφίου επιστρέφει μπροστά στην είσοδο του ναού γίνεται η αναπαράσταση της σκηνής των «κεκλεισμένων θυρών». Ο ιερέας παριστάνει τον Χριστό ενώπιον των πυλών της Κόλασης και ψέλνει «Άρατε πύλας…». Ο ψάλτης από μέσα που παριστάνει τον διάβολο προσπαθεί να εμποδίσει την είσοδο, όμως τελικά ο ιερέας σπρώχνει ορμητικά την πόρτα του ναού και μπαίνει μέσα. Τη μέρα αυτή, οι πιστοί δεν τρώνε λάδι ή γλυκά, αφού ο Χριστός ήπιε ξύδι. Σε πολλές περιοχές, δεν τρώνε απολύτως τίποτα, πίνουν μόνο νερό.

Μεγάλο Σάββατο
Το Μεγάλο Σάββατο το πρωί γίνεται η Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου. Αυτή είναι η προαναγγελία του μεγάλου γεγονότος της Αναστάσεως με τη φράση του ιερέα: «Ανάστα ο Θεός κρίνων την γην…». Το βράδυ γίνεται στην εκκλησία η Ακολουθία της Αναστάσεως. Λίγο πριν τα μεσάνυχτα, όλα τα φώτα της εκκλησίας σβήνουν και μόλις πάει δώδεκα η ώρα ο παπάς ψάλλει το «Δεύτε λάβετε φως» και βγαίνει με τη λαμπάδα του αναμμένη μέσα από την Ωραία Πύλη, και δίνει το φως σ’ όλους τους εκκλησιαζόμενους.

Κατόπιν, όλοι βγαίνουν έξω όπου ο παπάς διαβάζει το Ευαγγέλιο της Αναστάσεως και μόλις τελειώσει όλοι ψάλουν: «Χριστός Ανέστη εκ νεκρών θανάτω θάνατον πατήσας και τοις εν τοις μνήμασι, ζωήν χαρισάμενος». Το Χριστός Ανέστη είναι και το σύνθημα για να ξεκινήσουν οι πιστοί τους ασπασμούς. Αυτό το φιλί της αγάπης, δίνεται σε φίλους και εχθρούς, αφού συμβολίζει τη συγχώρεση. Σε όλη τη χώρα, αμέσως μετά το Χριστός Ανέστη αρχίζουν πυροτεχνήματα, συχνά εκκωφαντικά. Θεωρείται πως με τον θόρυβο τα κακά πνεύματα απομακρύνονται. Μετά την Ανάσταση οι πιστοί φέρνουν στα σπίτια τους το Άγιο Φως και κάνουν το σχήμα του σταυρού με τον καπνό της λαμπάδας στην είσοδο του σπιτιού. Μετά ανάβουν το καντήλι με το Άγιο Φως το οποίο προσπαθούν να κρατήσουν τουλάχιστον τρεις με σαράντα μέρες. Ακολουθεί το Πασχαλινό Δείπνο που είναι συνήθως η μαγειρίτσα και τσουγκρίζονται τα αυγά.

 

Της Δημ. Κούτρα
από την «Έρευνα»

 

 

(98)