του Βασίλη Σιακωτού Ιστορικού
Μια εξέχουσα προσωπικότητα των ιταλικών γραμμάτων και της ιατρικής επιστήμης με την έκδοση αρχαίων ελληνικών ιατρικών πραγματειών και του βίου του Benvenuto Cellini, αποτελεί ο Antonio Cocchi, στον οποίο μαθήτευσαν για την περαιτέρω επιστημονική–ιατρική κατάρτισή τους και οι έλληνες ιατροί Ιωάννης Βαπτιστής Χαρμπούρης, καθηγητής της ιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Τορίνο, Γεώργιος Μόρμορης από τα Κύθηρα, ο Κανέλλος Σπανός από την Αράχωβα Καλαβρύτων, διδάσκαλος στην Τριπολιτσά και ο Μιχαήλ Φραντζής από την Κεφαλλονιά που χρημάτισε βασιλικός διδάσκαλος στην Ακαδημία της Λισσαβώνας και διέτελεσε παιδαγωγός και διδάσκαλος του υιού του πρίγκιπα Πέτρου, αδελφού του βασιλέα Ιωσήφ Α΄, του Δον Ιωάννη, που έγινε αργότερα βασιλέας, και του Δον Ιωσήφ διαδόχου στο θρόνο της Βραζιλίας.
Ο Κανέλλος Σπανός αποτελεί, μέχρι σήμερα, μια λανθάνουσα περίπτωση ενός σημαντικού λόγιου που έζησε και δίδαξε στην Τρίπολη έως το έτος του πρόωρου θανάτου του, το 1756. Γεννήθηκε στις αρχές του 1700 περίπου στην Αράχοβα Καλαβρύτων και γύρω στα 1725, μαζί με τον αδελφό του, μετέπειτα ιερομόναχο Παρθένιο, μετέβη στη Σκόπελο στο σχολείο που τότε δίδασκε ο εκ Μεσσηνίας λόγιος ιερωμένος Ιερόθεος Ιβηρίτης. Το 1730 διδάσκει στο σχολείο που ίδρυσε στην Τριπολιτσά, όπου και συνέταξε την πρώτη ολοκληρωμένη ελληνοτουρκική γραμματική. Το 1747 μετέβη στην Πάδοβα της Ιταλίας όπου παρακολούθησε μαθήματα ιατρικής στο εκεί πανεπιστήμιο, στη σχολή των Artisti. Φαίνεται πως συνέχισε τις σπουδές του τα έτη 1749-1750 στη Μπολώνια. Τον Νοέμβριο του 1749 μετέβη για πρώτη φορά στη Φλωρεντία για να γνωρίσει τον Antonio Cocchi μαζί με τον Άκρατο Νοταρά, μέλος της ομώνυμης οικογένειας των Τρικάλων Κορινθίας και αδελφό του μεγάλου ιεράρχη Μακαρίου Νοταρά.
Από την αλληλογραφία του Antonio Cocchi προκύπτει ότι ο Κανέλλος Σπανός διατηρούσε επαφές με τους προαναφερθέντες έλληνες λογίους αλλά και με άλλους ξένους, όπως τον εκ Φλωρεντίας Angelo Nannoni και τον Costantino Scegni από την Μπολώνια. Προς τιμήν του Antonio Cocchi ο Κανέλλος Σπανός συνέθεσε μια συνοπτική γραμματική της νεοελληνικής γλώσσας στα τέλη του 1749. Στα μέσα του 1750 ο Σπανός επέστρεψε στην Τριπολιτσά όπου συνέχισε το επιστημονικό και διδακτικό του έργο· μεταξύ των άλλων έργων του μαζί, με τον αδελφό του Παρθένιο, είναι η διασκευή του Νέου Άνθους Χαρίτων (1755), ενώ στους μαθητές τους συμπεριλαβάνονταν ο ξακουστός Πέτρος Λαμπαδάριος (Τριπολιτσά πατρίς του περιφήμου Πέτρου του Λαμπαδαρίου) και ο Σουλεϋμάν Πενάχ εφέντη. Συνέγραψε την πρώτη ολοκληρωμένη ελληνοϊταλική γραμματική για να μαθαίνουν οι Έλληνες την ιταλική γλώσσα, ο πρόωρος όμως θάνατός του, την ίδια χρονιά, το 1756, δεν κατέστησε δυνατή την έκδοσή της.
To κείμενο που παραθέτουμε είναι μια επιστολή που αποστέλλει από την Τριπολιτσά ο Κανέλλος Σπανός προς τον Antonio Cocchi στην Φλωρεντία στις 15 Φεβρουαρίου 1755 σε λόγια ιταλική γλώσσα, στην οποία εκφράζει την ευγνωμοσύνη προς το πρόσωπό του για τα όσα αποκόμισε κοντά του στη Φλωρεντία. Ενημερώνει τον Cocchi ότι ο ξάδερφός του Ιωάννης Σπανός είναι εδώ και δύο χρόνια στην Ιταλία για σπουδές ιατρικής και ότι έχει προτείνει στον ανηψιό του να τον επισκεφτεί στη Φλωρεντία. Όσον αφορά τον ίδιο, ο Κανέλλος Σπανός λέει ότι βρίσκεται στην Τριπολιτσά απορροφημένος από τις επιστήμες και την ιατρική. Στο τέλος της επιστολής του ο Κανέλλος Σπανός συντάσσει ένα αρχαιοελληνικό επίγραμμα με το οποίο αποκαλεί τον Antonio Cocchi ως άλλον Ιπποκράτη.
Illustrissimo Signore Signore Padrone Colentissimo
La bontà di cui pienamente Vostra Sua Illustrissima è ornata, la grande fama del suo alto sapere, che dapertutto volava hanno fatto, che io avessi la felice sorte d’essere ad ella accolto, ed instruitto, che attonito rimasi, poi fatto amiratore della sua egreggia bontà, cortesia e sapienza. Perciò infinite sono le obligazioni, che le devo professare, infinito l’amore, infinita la stima che sempre viva in mia memoria si conserverà de’ricevuti benefici, perciò viva ancora in mia mente sarà l’obligazione verso della di lei persona. E siccome né il luogo, né il tempo potrano fare ch’io non sia stato da ella beneficato, cosi né la lontananza, né il tempo potrano già mai scancellare dalla mia mente Vostra Sua Illustrissima ma sempre otterò meco la di lei memoria.
La onde attendendo ai sommi benefici, che da ella ho ricevuto, spero che altretanto troverrà appresso di ella il mio cugino signor Giovanni Spaneo. Due anni sono si è partito dalla Grecia per venire in Italia a cagione degli studi, per approfitarsi nelle cose mediche, e chirurgi che, ed all’altre scienze che alla medicina sono appartenenti. A cui non mancai di raccomandarli ed a viva voce, e con lettere, pria di ritornare in codeste parti,venisse ad assegnare li miei dovuti rispetti in persona, ed insieme farsi uditore delle eccellenti dottrine di Vostra Sua Illustrissima, quale venendo priego averli tutta quella cura, e bontà che dimostrò verso di me suo infimo servitore, e non solo lui, ma anco tuttti li nostri nazionali, i quali vengono da si lontani paesi per amirare, ed udire le alte, e sublimi dottrine, che costì fioriscono. Dall’alto canto se ella desidera di sapere il mio stato, io già mi ritrovo occupato nelle discipline, e facoltà mediche, e se bramoso di più sapere, il signor Giovanni a pieno può informarla.
Pregan/φ.184v. dola di farmi degno di qualche suo degnissimo carattere e commandi. Porterà la priego i miei dovuti rispetti all’illustrissima sua signora consorte, e mia stimatissima patrona.
Mi rassegno
Di Vostra Sua Illustrissima
Tripoliza della Morea li 15 Febraro 1755
ὤ πόσον, καὶ ὡς λίαν ἥδεται, καὶ ἀγάλλεται
νοῦς, καὶ πνεῦμα, συνάμα δὲ καὶ αἴσθησις,
μεμνημένος τε, καὶ ἀναλογιζόμενος τῶν ὧνπερ εἰ–
δόντε, ἀκήκοάτε, καὶ ἀπέλαβον παρὰ σοφοῖς
ἀγαθῶν, καὶ πάντων πλεῖον, σῆς ελλογίμου, καὶ
ἀκορέστου ὑψηλῆς διανοίας, καὶ Γλώττης.
Εἰ γάρτις τὴν Κῶν ἐπιζητήσῃ, οὐ πλέον μέσον
Ἑλλάδος, ἀλλ‘ Ἰταλίας εὑρήσει, καὶ ζῶντα ἐν
ταύτῃ Ἱπποκράτην τὸν μέγαν ἐκεῖνον, καὶ φθεγ–
γόμενον ὄψεται. ἐπὶτούτῳτοιγαροῦνκαὶ
οἱ τῶν Ἑλλήνων παῖδες ἤδη ἀπ’ ἀνατολῶν
εἰς δυσμὰς σπεύδουσιν, οὐ πόνων, οὔθ‘ ἱδρώτων,
οὐδὲ δαπάνης φροντίζοντες. Ταῦτάσοι ὡς
εἰδότι φωνήν, και Γλῶτταν ἑλληνικήν.
Ζῆθι οὖν εὐδαιμονῶν εἰς πατρίδος τιμήν, καὶ κόσμον.
(Φλωρεντία, Archivio Privato Baldasseroni, φάκελος αρ. 4, επιστολή αρ.184.)
(Ευχαριστώ την κ. Barbara Baldassseroni Corsini που μου κατέστησε ευχερή την έρευνα στο οικογενειακό της αρχείο. Το παρόν άρθρο αποτελεί μέρος μιας εργασίας με θέμα: H παιδεία στην Πελοπόννησο πριν το 1770 και η Σχολή της Τριπολιτσάς. Οι διδάσκαλοι της, Κανέλλος και Παρθένιος Σπανός, βιογραφία – αλληλογραφία – εργογραφία και οι σχέσεις του με τον Μακάριο Νοταρά μητροπολίτη Κορίνθου.)
(53)